‘Na het holle begrip motivatieprobleem, is er sinds deze week een nieuw leeg woord: leerachterstand’, signaleert Ivo Mijland. Hij legt uit waarom we deze term te ruim en te vaak gebruiken in deze periode.
Na het holle begrip motivatieprobleem, is er sinds deze week een nieuw leeg woord: leerachterstand. Laat ik beginnen bij het woord motivatieprobleem. Dat is een arrogante en eenzijdige voorstelling van zaken.
Met motivatieprobleem suggereer je: een kind dat de lesstof (nog niet) ontvangt, doet iets verkeerd. Het woord bevat een oordeel over het gedrag dat uitblijft. Daarmee stellen we onbewust dat er geen motivatie kan zijn voor andere zaken behalve de door ons voorgestelde leerstof. Een motivatieprobleem is namelijk niet meer dan een motivatiedilemma. De leerling maakt namelijk gewoon een intrinsiek aangedreven andere keuze. Een leerling die zijn huiswerk voor Engels niet maakt, kan in die tijd zijn vader helpen op de boerderij. Een leerling die zijn spreekbeurt niet voorbereidt, kan in de voorbereiding hard gewerkt hebben om iets te doen aan de extreme angst die de opdracht hem geeft. En een leerling die zijn huiswerk voor Nederlands niet gemaakt heeft, kan de avond ervoor wel eens heel veel contacten hebben opgedaan in World of Warcraft.
Er is altijd motivatie in elk mens. Je kunt vanavond kiezen om een fles wijn leeg te drinken en weet dat in die keuze een winst- en verliesrekening zit. Je vergeet je stress, en pest je lever. Het is onze mening die het probleem vormt. Onze arrogantie dat we niet in staat zijn om te kijken naar de motivatie die er WEL is. Natuurlijk mogen we er iets van vinden als een kind zijn schoolwerk niet maakt, maar dat heeft alleen zin als we gekeken hebben naar de werkelijkheid van de leerling zelf. Wat zijn zijn drijfveren, wat is zijn verhaal… Welke andere keuze maakte hij vanuit zijn intrinsieke motivatie?
Op dit moment gebeurt iets soortgelijks met leerachterstand: hier is geen sprake van een achterstand maar van een – door Corona ingegeven – dilemma. De leerlingen hebben een achterstand opgelopen, die de stuurlui aan wal willen inhalen. Maar in werkelijkheid heeft het kind alleen een achterstand opgelopen in het curriculum dat op school aangeboden wordt.
Het is arrogant om te denken dat kinderen die in dat curriculum iets gemist hebben, niet geleerd hebben. Ze hebben harder gewerkt dan ooit tevoren, alleen niet aan de lesstof. Direct de lesstof naar voren schuiven, is blind zijn voor wat er wel was. Ze leerden omgaan met social distancing. Voor ons wellicht makkelijk, maar een puber vragen om niet te ravotten, flirten, zoenen, huggen of proosten, is een behoorlijk complexe opdracht waar ieder op zijn manier aan meegewerkt heeft. Ze ontdekten wat het effect is op de wereld als een stom virus je in de macht neemt. Ze keken ineens het journaal met hun ouders, terwijl dat voorheen stom geleuter was. Ze hielpen – misschien uit verveling – ineens met het koken van eten. Ze ontdekten hoe heftig rouwen is en verzorgden een ziek familielid. Ze speelden Monopoly, brachten ontbijt op bed en schreven een gedicht over angst en verdriet. Ze liepen achterstand op op school – al is dat niet nog niet bewezen – maar stonden als mens niet stil. Ze ont-wikkelden zich in ras tempo.
Een kind kan niet achterlopen. Het loopt zoals het pad zich presenteert. Ze zijn daar waar ze zijn en dat is helemaal okay. Geef kinderen ruimte om te vertellen wat ze WEL geleerd hebben. Dan zul je ontdekken dat ze hun leraar hielpen om Microsoft Teams te installeren, dat ze ervaren hebben dat Netflix op een bepaald moment ook niet meer is wat het leek te zijn, ze leerden brood en taart bakken, deden boodschappen voor opa of oma, lieten de hond uit en ruimde de afwasmachine in- en uit. Ze hebben geleerd dat vervelen eigenlijk best lekker kan zijn. Sommigen bouwden uit verveling een website, gingen fotograferen, lazen een boek of werkten in de tuin. Een enkeling snapte ineens meer van het belang van het democratisch bestel.
En ja, er zijn ook kinderen die de hele dag op de bank lagen. Ze deden vrijwel niets, wekenlang. Die op zijn Van der Gijps riepen: relax! En ik kan je zeggen dat ik best jaloers ben op kinderen die dat konden. Zorgeloos afwachten wat er komen gaat. Zonder stress. Dat zouden meer mensen moeten doen.
Geniet dus van wat er al is. Ga uit van de voorsprong, dan is de achterstand geen probleem meer maar een nieuwe werkelijkheid vol kansen. Laat je niets wijs maken door de stuurlui van de Onderwijsraad. Ontmoet straks kinderen die volle kracht vooruit in hun ontwikkeling zitten. Kinderen die ieder op hun eigen tempo in de ontwikkelingsversnelling zitten.
Ivo Mijland is opleider bij Ortho Consult. Hij traint onder andere leerlingbegeleiders en mentoren.
