“Meneer, u staat te zagen met een botte zaag. Kunt u die zaag niet beter slijpen?”
‘Meneer’ komt langzaam overeind, zet een hand in de zij en veegt met de rug van de andere hand het zweet van zijn voorhoofd. “Tja, dat zou ik dolgraag willen, jongens en meisjes. Maar ik moet nog zoveel zagen!”
Houd de zaag scherp. Een van de zeven principes die Stephen Covey – auteur van veel boeken over effectief leiderschap – hanteert. Het gevoel bekruipt ons dat we in het onderwijs in toenemende mate zagen met een botte zaag. Om ons vervolgens af te laten rekenen op het zaagquotum. We rennen ons al een paar decennia met een beperkte hoeveelheid mensen rot om een steeds maar uitdijende maatschappelijke opdracht te vervullen.
Door Henk ter Haar en Ivo Mijland
Sinds maart 2020 komt daar de pandemie nog bovenop. Met hoge intensiteit werken en onvoldoende erkenning krijgen voor de inzet (het zagen) en het onrecht (zagen met een botte zaag). Dat gaat niet langer. Dat moet stoppen.
Na ons artikel waarin wij ons met de contextuele bril richtten op de zorgen die we hebben om onze jongeren, willen wij ons in dit vervolg richten tot leraren en leidinggevenden binnen het onderwijs. Geen pleidooi voor harder zagen. Geen pleidooi voor meer bomen.
Een pleidooi voor stilstand. Voor boeken dicht, voor harten open. In het vertrouwen dat de rust die ontstaat de kracht geeft om samen weer te leren.
De scholen sluiten
Het is 15 maart als het bericht komt dat de scholen zullen sluiten vanwege het coronavirus. De volgende dag, maandag 16 maart 2020, gaf onderwijzend Nederland les via Zoom. Of Teams. Ze hadden het nog nooit gedaan, dus ze dachten dat ze het wel konden. Naast alle werkzaamheden die er al waren vóór corona, werd een online leeromgeving opgetuigd. Corona werd serieus genomen. Sindsdien komt een voortdurende stroom aan extra werklast de scholen binnen. Mondkapjesplicht, testbeleid, hybride onderwijs, anderhalvemeter, zelftesten, ventileren, snottebellenbeleid, leerachterstand, zomerscholen, was-je-handen-stuk. Alles wat er gevraagd werd, werd gedaan. Soms met tegenzin, uiteindelijk wellicht zelfs cynisch of meewarig. We deden wat van ons werd gevraagd. Ondanks alle extra inspanningen bleven erkenning voor die inzet (al het extra werk) en erkenning voor het onrecht (de beperkte tijd en ruimte en een tanende energie) vanuit Den Haag en leidinggevenden vaak uit. Terwijl het gedrag van de door de pandemie getroffen leerlingen binnen de lessen apathischer en buiten de lessen steeds onrustiger werd en de zorgen verder toenamen.
Een dubbele opdracht
De opdracht die het Nederlandse onderwijs onbedoeld en onbewust steeds krijgt: Neem corona én het curriculum serieus. Coveyaans gesproken: ga door met zagen, met een botte zaag, en behaal je zaagdoelen zoals je die zou behalen met een scherpe zaag. Met sterk verminderde mogelijkheden, wordt gevraagd dezelfde onderwijsdoelen te realiseren. Een schier onmogelijke opdracht zonder de leerlingen om je heen in je lokaal. Want hoewel thuisonderwijs en hybride onderwijs serieus opgepakt werden, konden leraren onmogelijk hetzelfde resultaat behalen als in live-ontmoetingen met de leerlingen. Cognitieve ontwikkeling kwam onder druk te staan en inmiddels merken we in de groepen op school dat ook de vaardigheden van jongeren om binnen een sociale context goed te functioneren zwaar te leiden hebben gehad. Het vuur is (bijna) uit bij velen.
De zaag weer scherp
Het is daarom tijd om de zaag te slijpen. Dat kan op twee niveaus. Door erkenning te geven voor de inzet van leraren en door erkenning te geven voor het onrecht van de situatie.
Erkenning voor inzet
Allereerst moet er erkenning komen voor het gegeven dat onderwijzend personeel, ouders en onderwijsondersteunend personeel met beperktere middelen volle bak door gegaan zijn met zagen. De inzet was ondanks alles wat op het onderwijspad kwam intens en daadkrachtig. Bij deze erkenning hebben overheid, bestuurders en leidinggevenden in het onderwijs een handschoen op te pakken. Een kerstpakket is (ook) dit jaar niet genoeg. Laat zien dat je je mensen gezien hebt en dat je begrijpt wat er nodig is. Geef je leraren de ruimte om het gesprek te voeren met de leerlingen over de situatie waar we in terecht zijn gekomen. Om stil te staan bij het onrechtvaardige van die situatie en om vandaaruit weer stapjes met elkaar te zetten op zoek naar een leerklimaat dat niet overspannen is en onder druk staat.
Erkenning voor onrecht
Ten tweede moet er erkenning komen voor het gegeven dat alle door corona ingegeven extra voorwaarden, tegenslagen en onrust de druk op het onderwijs enorm verhoogd hebben. Dat onrecht is niet voldoende gezien, omdat de focus steeds lag bij de gedachte dat er geen tijd te verliezen was om achterstanden te voorkomen En omdat er tot aan vorige week zelfs steeds werd geroepen dat we absoluut door moesten gaan met de lessen. Een gevoel van onmacht wordt steeds aangewakkerd doordat bakken met extra geld de scholen binnenkomen, terwijl er geen mensen zijn om iets met dat geld te doen. Waardoor wederom een beroep wordt gedaan op de loyaliteit van medewerkers die al onder druk staan. Want het is toch mooi dat al dat geld er is? En dan zou je geen extra uren draaien voor de leerling? Weer extra bomen, maar geen scherpere zaag.
Geen stress toevoegen aan een stressvolle situatie
Als erkenning wordt gegeven voor inzet en onrecht kan ruimte ontstaan voor leraren om het onderwijs eens stil te leggen. Om de boeken eens een dag dicht te doen en elkaar te vragen hoe het nu eigenlijk echt gaat. De spanning eraf. Niet het gejaag van het wegwerken van een (eventuele) cognitieve leerachterstand maar door stil staan en te luisteren. Niet nog harder maar anders leren zagen tijdens en na de pandemie. Niet de boeken vaker open, maar de boeken even dicht. In gesprek gaan samen en plannen maken over hoe nu verder. Het is helemaal oké om je even niet te druk te maken over inhaalprogramma’s en schoolresultaten, maar de ruimte te nemen voor het gesprek over elkaars welbevinden.
Boeken dicht. Ademhalen. Harten openen. In het vertrouwen dat de rust die daardoor ontstaat de kracht geeft om samen weer te leren.
Ivo Mijland
Ivo Mijland is opleider voor de tweejarige opleiding contextuele leerlingbegeleiding van Ortho Consult in Utrecht. Info op www.orthoconsult.nl. Hij is auteur van 24 onderwijsboeken.
Henk ter Haar
Henk ter Haar is teamleider en leraar Nederlands op Etty Hillesum Lyceum locatie Het Stormink in Deventer. Lees meer over zijn ervaringen in het onderwijs op www.terhaaronderwijst.com.
Literatuur:
Covey, Stephen R., De zeven eigenschappen van effectief leiderschap, Uitgeverij Business Contact
